Κάθε παιδί που γεννιέται, ξεκινά το δικό του ταξίδι στη ζωή και μοιάζει σαν έναν ανεξάντλητο εξερευνητή των όσων διαδραματίζονται και υπάρχουν γύρω του. Συνεχώς πειραματίζεται, επιθυμεί και απαιτεί χωρίς περιορισμό.
Η ισορροπία ανάμεσα στην ανάγκη του παιδιού να απαιτεί από τους άλλους και στην ικανότητά του να αναγνωρίζει τις απαιτήσεις των άλλων και τους εκάστοτε περιορισμούς, οδηγεί στην ανάπτυξη μιας υγιούς προσωπικότητας και στην δημιουργία ικανοποιητικών κοινωνικών σχέσεων.
Για την κατάκτηση αυτής της πολύτιμης ισορροπίας, θα πρέπει οι γονείς, ως οι βασικοί εκπαιδευτές της ζωής, να ενσωματώσουν στην καθημερινή αγάπη, φροντίδα και ασφάλεια που του παρέχουν, τα όρια! Μόνο τότε θα μπορέσουν να μπουν τα θεμέλια της σχέσης του παιδιού με τον εαυτό του, τον κόσμο και τις απαιτήσεις του!
Τα όρια υπάρχουν αναμφισβήτητα παντού στην ζωή μας! Επομένως είναι σημαντικό να δημιουργήσουμε για το παιδί ένα πλαίσιο με κανόνες και όρια, μια μικρογραφία της ζωής, ώστε να μάθει από νωρίς τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται, τι είναι επιθυμητό και τι όχι, ποιες είναι οι ελευθερίες του και που αυτές παραβιάζουν τα όρια των υπολοίπων, τι μας κάνει αποδεκτούς και τι μας απομακρύνει από τους άλλους.
Όταν το μεγάλωμα του παιδιού συντροφεύεται από όρια τότε το παιδί θα είναι ικανό να:
- προσαρμόζεται ευκολότερα στις κοινωνικές ομάδες, χωρίς να βιώνει τους κανόνες τους ως χαοτικούς και αποδιοργανωτικούς
- να συνυπάρχει και να συνεργάζεται δημιουργικά
- ελέγχει τις παρορμήσεις, επιθυμίες και συναισθήματα του
- απολαμβάνει την αίσθηση της ασφάλειας και αποδοχής στις δράσεις του
- αντλεί ευχαρίστηση και ικανοποίηση στις αλληλεπιδράσεις του
- σέβεται τον εαυτό του και τους άλλους
- έχει περισσότερη αυτοπεποίθηση και αυτονομία!
Όταν ΔΕΝ υπάρχουν όρια…
- Τα παιδιά γίνονται έρμαια των επιθυμιών τους και των συναισθημάτων τους με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται ή ακόμη και απορρίπτονται στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Αυτό συμβαίνει, καθώς οι δράσεις τους δεν είναι συμβατές με το κοινωνικό πλαίσιο και ο κόσμος μοιάζει να έχει ασαφή και περίπλοκη δομή.
- Λαμβάνουν διπλά, μη ξεκάθαρα και χωρίς σταθερότητα γονεϊκά μηνύματα στις συμπεριφορές τους, γεγονός που αποδυναμώνει την εμπιστοσύνη τους στο γονεϊκό πρότυπο βιώνουν ανασφάλεια δεν αποκτούν αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση στις δράσεις τους.
- Δυσχεραίνεται η αρμονική οικογενειακή συνύπαρξη με εντάσεις, κούραση και κακή επικοινωνία.
Που να πρωτοβάλω όρια;
Αυτή αποτελεί μια συχνή ερώτηση που καθρεπτίζει την αγωνία των γονέων, που προσπαθούν να βάλλουν όρια στη καθημερινότητα των παιδιών τους. Μια κοινή απάντηση σε όλους, φυσικά δεν είναι εφικτή. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες καταστάσεις και συμπεριφορές που πρέπει να οριοθετούνται σταθερά και χωρίς διαπραγματεύσεις.
Έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά με καλή κοινωνική προσαρμογή και υγιή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη, έχουν συνήθως περιποιητικούς και υποστηρικτικούς γονείς, οι οποίοι ασκούν έλεγχο στις δράσεις τους σε λογικά πλαίσια, χωρίς να περιορίζουν τις ευκαιρίες τους για πειραματισμό και τον αυθορμητισμό στην έκφραση τους.
Όρια λοιπόν πρέπει πρωταρχικά να μπουν σε καταστάσεις που οι γονείς θεωρούν ότι:
- κινδυνεύει η σωματική ακεραιότητα και υγεία των παιδιών και να θεσπίσουν απαγορεύσεις που να το προστατεύουν.
- παραβιάζονται σημαντικοί κοινωνικοί κανόνες και ηθικές αξίες
Αφού λοιπόν εξασφαλιστούν τα παραπάνω, οι γονείς θα πρέπει να θεσπίσουν όρια με στόχο την ενθάρρυνση του παιδιού να λαμβάνει αποφάσεις μόνο του, την απόκτηση υπευθυνότητας και την ικανότητα να μαθαίνει μέσα από τα λάθη του με τη χρήση των φυσικών και λογικών συνεπειών των πράξεων του.
Αυτά επιτυγχάνεται μέσα από την παροχή:
- Eλευθερίας επιλογής και δράσης
Για παράδειγμα το αφήνουμε να επιλέξει μόνο του τι ρούχα να βάλλει για να πάει στο σχολείο, αφού αυτό επιθυμεί. Το σημαντικό σε αυτό είναι να έχουμε από πριν οριοθετήσει την γκάμα των ρούχων του, εξασφαλίζοντας την υγεία του ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες και στη συνέχεια του αφήνουμε χώρο να εκφραστεί ελεύθερα. - Βιωματικής μάθησης
Ο γονέας συμβουλεύει το παιδί και στη συνέχεια το αφήνει να βιώσει τις συνέπειες της επιλογής του.
Για παράδειγμα, όταν το παιδί παίζει με ένα παιχνίδι του με τρόπο που ο γονιός κρίνει ότι είναι θέμα χρόνου να το χαλάσει, αφού το προειδοποιήσει με χαλαρό τόνο, ότι έτσι όπως παίζει θα το χαλάσει, το αφήνει να συνεχίσει όπως αυτό επιθυμεί και να βιώσει τη συνέπεια της καταστροφής του παιχνιδιού. Είναι μια απλή βιωματική διαδικασία όπου το παιδί δέχτηκε τη συμβουλή και την φροντίδα του γονέα, αλλά έκανε την δική του επιλογή.
Πως βάζει ο γονιός τα όρια και πως τα επικοινωνεί με το παιδί
Τα όρια πρέπει να είναι συμβατά με την ηλικία του παιδιού και τα χαρακτηριστικά του αναπτυξιακού σταδίου που βρίσκεται.
Στα παιδιά ηλικίας κάτω των 2 ετών, οι εντολές θα πρέπει να είναι απλές, σύντομες και ξεκάθαρες ή να στρέψει ο γονιός την προσοχή του παιδιού σε μια άλλη δραστηριότητα.
Στα παιδιά ηλικίας μεγαλύτερης των 2 ετών, η διαδικασία απαιτεί διάλογο, εξηγήσεις, επιχειρήματα και διαπραγματεύσεις. Οι απαντήσεις του τύπου «είσαι μικρός για αυτό», «σου λέω δεν πρέπει να το κάνεις αυτό», αν δεν συνοδεύονται από εξηγήσεις και διάλογο, είναι ακατανόητες για το παιδί και μοιάζουν περισσότερο με περιορισμούς.
θα πρέπει να υπάρχουν διαφορετικοί περιορισμοί ανάμεσα στα αδέρφια διαφορετικής ηλικίας. Προς το μικρότερο ηλικιακά παιδί, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί συνοδευτικά η φράση «όχι ακόμα..», που περιέχει την προοπτική, αλλά στο παρόν λόγω ηλικίας και δυνατοτήτων δεν επιτρέπεται να το κάνει.
Η επιλογή των ορίων εξαρτάται από την ιδιοσυγκρασία του γονέα και του παιδιού.
Ο γονιός είναι σίγουρα αυτός που ξέρει καλά το χαρακτήρα του παιδιού, τι ευαισθησίες έχει και ποιες στερήσεις προνομίων θα του "στοιχήσουν". Επίσης έχει τις προσωπικές του αξίες, εμπειρίες ζωής και όρια σύμφωνα με τα οποία θα διαμορφώσει και τα όρια προς το παιδί.
Σταθερά εφαρμόσιμα
Ανεξάρτητα από την διάθεση, την κούραση και τον χρόνο του.
Συμμαχία γονέων
Και οι δύο γονείς θα πρέπει να τηρούν κοινή στάση απέναντι στους περιορισμούς και στις συνέπειες των μη επιτρεπτών συμπεριφορών.
Συνέπεια λόγων και πράξεων των γονέων
Οι ίδιοι οι γονείς να έχουν οριοθετημένες συμπεριφορές καθώς αυτοί αποτελούν καθημερινά τα πρότυπα προς μίμηση για τα παιδιά τους. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται περισσότερο τις πράξεις από τα λόγια! Έτσι πρέπει να εστιάσει ο κάθε γονιός στις δικές του ενήλικες δράσεις, όπως για παράδειγμα στο πως αντιδρά όταν δεν γίνεται αυτό που επιθυμεί, πως κουβεντιάζει με τους άλλους, πως είναι όταν είναι στεναχωρημένος / απογοητευμένος / ενθουσιασμένος και πως διαχειρίζεται συναισθηματικά τις καταστάσεις, για να αποτελεί και το κατάλληλο παράδειγμα για τα παιδιά του.
Όρια στα όρια
Δεν λέμε «όχι» σε όλα, αλλά ιεραρχούμε τις απαγορεύσεις ανάλογα με την σημαντικότητα τους.
Η επικοινωνία θα πρέπει να είναι συγκεκριμένη και να αφορά το «εδώ και τώρα».
Δεν κάνουμε προφητείες για το μέλλον …«ποτέ δεν θα αλλάξεις», «πάντα τα ίδια θα κάνεις» , ούτε αναφορές στο παρελθόν… «και την προηγούμενη βδομάδα τα ίδια έκανες…», «στο προηγούμενο πάρτι …». Εστιάζουμε στο παρόν και δίνουμε εμπιστοσύνη στην προοπτική αλλαγής.
Χρήση θετικών όρων στην επικοινωνία μας
Όταν χρησιμοποιείται θετικός τρόπος έκφρασης, τότε η ανταπόκριση γίνεται και αυτή πιο θετική. Για παράδειγμα «συγκεντρώσου» αντί «μην είσαι αφηρημένος», «κάτσε ήσυχα χωρίς φωνές» αντί «μην είσαι άτακτο παιδί».
Γονεική αποφασιστικότητα και αυτοπεποίθηση
Προσπαθήστε να αφήσετε στην άκρη τις ενοχές που συντροφεύουν τις συμπεριφορές σας προς το παιδί. Εστιάστε στο ότι το αγαπάτε και κάνετε το καλύτερο γι’ αυτό. Σίγουρα θα το εισπράξει βιωματικά!
Γονείς εκπαιδευμένοι να επαινούν!
Η αξία της επιβράβευσης
Συχνά ξεχνάμε να δίνουμε την απαιτούμενη επιβράβευση στις σωστές συμπεριφορές και αναλωνόμαστε στον αρνητικό σχολιασμό, στις συνεχείς απαγορεύσεις και στην τιμωρία των μη επιτρεπτών.
Ο μόνος τρόπος για να εκδηλώσει ένα παιδί μία συγκεκριμένη συμπεριφορά είναι η ενίσχυσή της. Μια δράση που δεν ενισχύεται, δεν έχει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα.
Η επιβράβευση των επιθυμητών συμπεριφορών χρειάζεται να είναι:
- Άμεση χρονικά: να ακολουθεί της επιθυμητής συμπεριφοράς.
- Συγκεκριμένη: αναφέρουμε συγκεκριμένα την πράξη που ήταν επιθυμητή, π.χ. «σ’ ευχαριστώ που με βοήθησες να στρώσουμε το τραπέζι», «είμαι περήφανη που μπορούμε να φάμε όλοι παρέα σ’ αυτό το εστιατόριο».
- Ειλικρινής, με όλες μας τις αισθήσεις: Επαινέστε το παιδί σας χαρίζοντας του ένα χαμόγελο, κρατώντας οπτική επαφή μαζί του και δείχνοντας ενθουσιασμό. Ταυτόχρονα θα πρέπει να το επαινέσετε και λεκτικά!
- Σταθερή: καθημερινά, χωρίς διακυμάνσεις όταν εκδηλώνει την επιθυμητή συμπεριφορά.
Οι χειροπιαστές αμοιβές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ενίσχυση των θετικών συμπεριφορών του παιδιού, ωστόσο μην ξεχνάτε να παρέχετε και κοινωνικές ανταμοιβές, δηλαδή έπαινο και προσοχή.
Όταν αγνοούνται τα όρια
Διόρθωση μη επιθυμητών συμπεριφορών
- Κάντε μία υπόδειξη κάθε φορά, σε μια συγκεκριμένη επιτρεπτή συμπεριφορά που συνέβη χρονικά άμεσα και όχι με αφορμή ένα συμβάν να αναφέρει και πολλές άλλες μη επιτρεπτές συμπεριφορές του παιδιού των προηγούμενων ωρών ή ημερών.
- Χρησιμοποιήστε οδηγίες που καθορίζουν με συντομία και σαφήνεια την επιθυμητή συμπεριφορά.
- Δεν είναι καλό να χρησιμοποιείτε απαγορευτικές εντολές του τύπου «μη», χρησιμοποιείτε εντολές του τύπου «κάνε».
- Μην απειλείτε τα παιδιά. Στόχος είναι να κατανοήσει την επιθυμητή συμπεριφορά, όχι να σας φοβάται.
- Χρησιμοποιήστε τις υποδείξεις του τύπου «όταν… τότε» (όταν τακτοποιήσεις το δωμάτιο σου, τότε μπορεί να βγεις έξω να παίξεις).
- Δώστε στα παιδιά ευκαιρία για να συμμορφωθούν και επαινέστε την συμμόρφωση.
- Προειδοποιείστε για τις συνέπειες που θα ακολουθήσουν αν δεν διορθώσει την ανεπιθύμητη συμπεριφορά.
Μια προειδοποίηση για την επικείμενη τιμωρία θεωρείται επαρκής υπενθύμιση. Κατόπιν περάστε στην εφαρμογή της συνέπειας που έχετε ήδη προειδοποιήσει!
Αν το παιδί ενεργήσει με έναν τρόπο που έχει ως επακόλουθο μια αρνητική για αυτό συνέπεια, είναι λιγότερο πιθανό να επαναλάβει κάτι τέτοιο στο μέλλον και μπορεί να μάθει να συμπεριφέρεται θετικά ώστε να αποφεύγει μια συνέπεια.
…μην ξεχνάτε!
- Εστιάζουμε στη συμπεριφορά και όχι στο συναίσθημα!
Όλα τα συναισθήματα είναι αποδεκτά… όχι όμως οι όποιες αρνητικές συμπεριφορές τα συνοδεύουν.