Τα παιδιά, όπως όλοι οι άνθρωποι, όλων των ηλικιών καθημερινά μπορεί να βιώνουν πληθώρα ευχάριστων συναισθημάτων... χαρά, ενθουσιασμό, έκπληξη, θαυμασμό, ευτυχία, αγάπη, εμπιστοσύνη! Σ΄αυτά τα συναισθήματα με θετικό πρόσημο, η αναγνώριση, η εξωτερίκευση και η επικοινωνία αποτελούν μια ευχάριστη διαδικασία και η αγωνία συνήθως έγκειται στην εύρεση τρόπων διατήρησης και διαιώνισης τους.
Τι γίνεται όμως όταν έρχονται αντιμέτωπα με αρνητικά, δυσάρεστα συναισθήματα όπως θυμό, λύπη, φόβο, απογοήτευση, ζήλεια, ντροπή;
Αυτά τα συναισθήματα μπορεί να είναι δυσβάστακτα και αδιαχείριστα ακόμη και για έναν ενήλικα… πόσο μάλλον για ένα παιδί...
- Σκεφτείτε ενήλικα παραδείγματα θυμού, που σας έφτασαν στο σημείο να μιλήσετε πολύ έντονα και άσχημα, να κλείσετε απότομα το τηλέφωνο ή να χτυπήσετε δυνατά την πόρτα φεύγοντας.
- Σκεφτείτε επίσης τις φορές που μια συμπεριφορά αγαπημένου σας προσώπου σας στεναχώρησε ή σας πλήγωσε τόσο πολύ, που η αντίδραση σε όλο αυτό ήταν να αποφεύγετε το διάλογο μαζί του, να κλειστείτε στον εαυτό σας και να απαλύνετε τελικά τη θλίψη σας μετά από πολλές μέρες, αφήνοντας ανεκμετάλλευτες όλες τις άλλες πιθανές και αμεσότερες χρονικά και συμπεριφορικά λύσεις ψυχοσυναισθηματικής ανακούφισης.
Αν λοιπόν οι ενήλικες δυσκολεύονται να διαχειριστούν τα δυσάρεστα συναισθήματα, σκεφτείτε πόσο πιο δύσκολο αγώνα έχουν να κάνουν τα παιδιά, που λόγω ηλικίας δεν έχουν ούτε το δίδαγμα των προηγούμενων βιωματικών εμπειριών ζωής, ούτε την απαραίτητη Συναισθηματική Νοημοσύνη, που θα τα βοηθούσε να αναγνωρίσουν, να ονοματίσουν, να εξωτερικεύσουν και να βρουν ικανοποιητική λύση στο εκάστοτε αρνητικό βίωμα.
Μια κατάσταση ή μια συμπεριφορά, μπορεί να πυροδοτήσει ένα συναίσθημα, το οποίο αποτελεί μια σύνθετη υποκειμενική συνειδητή εμπειρία που εμπεριέχει τρία στοιχεία:
- Το στοιχείο βιολογικής διέγερσης όπως η αύξηση καρδιακών παλμών.
- Το γνωστικό στοιχείο, η αιτιολόγηση - ερμηνεία του συναισθήματος.
- Το συμπεριφορικό στοιχείο, τις αντιδράσεις του σώματος, της φωνής και του προσώπου.
Τα δυσάρεστα συναισθήματα μοιάζουν σαν απειλητικοί εισβολείς στον παιδικό πλανήτη, που έχουν τέτοια αφοπλιστική δύναμη και ενοχλητική και αποδιοργανωτική επιρροή, ικανές να ταράξουν την ψυχοσυναισθηματική τους ηρεμία και ισορροπία.
Το δυσάρεστο συναίσθημα μοιάζει να έχει παγιδευτεί σε έναν λαβύρινθο που αδυνατεί να βρει τη διέξοδο. Θα μπορούσαμε για παράδειγμα να παρομοιάσουμε το θυμό σαν ένα ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί και να "ζημιώσει" με τη λάβα του το περιβάλλοντα χώρο.
- Ας σκεφτούμε παραδείγματα παιδικού θυμού που βρήκε την λύτρωση του σε έντονα ουρλιαχτά, χτυπήματα των άλλων, κλάματα ή σπάσιμο παιχνιδιών.
Επομένως αποτελεί πρωταρχική ανάγκη, οι γονείς και τα άτομα της καθημερινότητας του παιδιού, να γίνουν οι εκπαιδευτές της αναγνώρισης και διαχείρισης των συναισθημάτων του.
Βήματα εκπαίδευσης στην αναγνώριση και διαχείριση των συναισθημάτων
1. Προσδιορισμός του συναισθήματος του παιδιού
2. Σύνδεση του συναισθήματος με το γεγονός που το προκάλεσε
3. Επικύρωση ότι είναι φυσιολογικό να αισθάνεται αυτό το συναίσθημα… και καθησυχασμός
4. Επισήμανση για το ποια συμπεριφορά ήταν μη αποδεκτή
5. Υποστήριξη και εύρεση λύσεων με εναλλακτικές επιθυμητές δράσεις
Δίνοντας ένα παράδειγμα εφαρμογής των παραπάνω βημάτων αναγνώρισης και διαχείρισης των συναισθημάτων…
Ένα παιδί επιστρέφει από το σχολείο στην μητέρα του και κουβαλάει το συναίσθημα του θυμού, καθώς είχε τσακωθεί με έναν καλό του φίλο επειδή αποκάλυψε ένα σημαντικό μυστικό του και σαν αντίδραση στην προδοσία που ένιωσε τον χτύπησε.
Σ’ αυτή την περίπτωση μια αποτελεσματική λεκτική διαχείριση και συναισθηματική αλληλεπίδραση μητέρας - παιδιού με βάση τα παραπάνω θα ήταν:
«…αισθάνομαι ότι είσαι πολύ θυμωμένος με τον φίλο σου. Είμαι σίγουρη ότι και εγώ στην θέση σου θα ένιωθα το ίδιο αν είχε αποκαλύψει ένα σημαντικό μυστικό μου, έχεις δίκιο! Είναι προτιμότερο όμως αντί να τον χτυπήσεις, να…».
Πιο αναλυτικά σε αυτή την πρόταση έχει γίνει ο προσδιορισμός του δυσάρεστου συναισθήματος «θυμός», η μητέρα λειτούργησε με ενσυναίσθηση, ειλικρινές ενδιαφέρον και κατανόηση, γεγονός που ζεσταίνει την επικοινωνία και την σχέση τους. Στην συνέχεια σύνδεσε το συναίσθημα με την κατάσταση που το προκάλεσε και απενοχοποίησε το παιδί της που βιώνει αυτό το συναίσθημα για τον καλύτερο του φίλο «έχεις δίκιο», κατονόμασε την μη επιθυμητή αντίδραση «δεν χτυπάμε» και στο τέλος πρότεινε εναλλακτική επιθυμητή έκφραση και λύση του θυμού του.
Αν το συναίσθημα του παιδιού και η εσωτερικευμένη του αυτή εμπειρία είχαν μιλιά, πιθανόν να μοιραζόντουσαν τα εξής λόγια:
« …Μαμά, κατάλαβέ με! Αισθάνομαι προδομένος και αδικημένος από τον καλύτερο μου φίλο… και με θύμωσε τόσο πολύ όλο αυτό! Δεν μπορώ να τον εμπιστεύομαι πια.. Δεν θέλω να χτυπάω, όπως φυσικά δεν θέλω να με χτυπάνε. Πονάω όμως μέσα μου βαθιά! Γιατί να συμβεί αυτό σε μένα! Ξέρω οτι το να τον χτυπήσω δεν είναι αυτό που θα αλλάξει την συμπεριφορά του… όμως ο θυμός, η θλίψη και όλα αυτά τα άσχημα και έντονα που ένιωθα ταυτόχρονα μέσα μου δεν μπόρεσα να τα διαχειριστώ...»
Τα παιδιά λοιπόν καθημερινά μπορεί να εκφράζουν με ποικίλους τρόπους την ανάγκη τους να βοηθηθούν ώστε…
- να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους
- να επεξεργαστούν και να κατανοήσουν την πραγματικότητα που βιώνουν
- να μάθουν από αυτό που έγινε και έτσι το κάθε τους βίωμα να αποτελεί πολύτιμη εμπειρία για το μέλλον
Για να είναι αυτά λοιπόν επιτεύξιμα οι εκπαιδευτές της ζωής των παιδιών καλούνται καθημερινά…
- να καλλιεργούν στο οικογενειακό πλαίσιο την αξία της ελευθερίας συναισθηματικής έκφρασης και επικοινωνίας. Το παιδί όπως όλοι μας θα πρέπει να μπορεί να φανερώνει και να μοιράζεται τα συναισθήματα του χωρίς ενοχές και περιορισμούς. Το μοίρασμα από μόνο του έχει κατευναστική δύναμη!
- να αποτελούν συναισθηματικό καταφύγιο για τα παιδιά, όντας συναισθηματικά παρόντες, στις ορατές και μη, ανάγκες των παιδιών, να αγκαλιάζουν όλα τα συναισθήματα τους και να μην ξεχνούν τη φυσιολογική για την ηλικία τους αδυναμία να τα διαχειριστούν. Είναι η ηλικία που πραγματικά τους χρειάζονται και ως σύμβουλους πλάι τους, να τους δίνουν βοηθητικές κατευθύνσεις και να τους προτείνουν πιθανές λύσεις, μπαίνοντας στην θέση τους και νιώθοντας το συναίσθημα τους.
- να αποτελούν πρότυπα προς μίμηση, σε καταστάσεις που οι ίδιοι έχουν να διαχειριστούν, να επικοινωνήσουν ή να λύσουν αντίστοιχα δικά τους δυσάρεστα συναισθήματα. Είναι άσκοπο ο γονιός να αναφέρεται σε επιθυμητές συμπεριφορές συναισθηματικής διαχείρισης όταν ο ίδιος δεν μπορεί να διαχειριστεί τα αντίστοιχα δικά του, ώστε να παραδειγματιστεί και το παιδί του.
Δύσκολο και πολύπλοκο έργο, καθώς πολλές φορές καλούνται να διαχειριστούν όχι μόνο τα συναισθήματα των παιδιών αλλά και τα αντίστοιχα δικά τους, που μπορεί να συμπρωταγωνιστούν στον ίδιο χωροχρόνο με τα αντίστοιχα των παιδιών.
- να μην λειτουργούν υπερπροστατευτικά, προσπαθώντας να λύσουν οι ίδιοι το δυσάρεστο συναίσθημα ή να τα προστατεύουν από την βιωματική έκθεση σε ψυχοφθόρες καταστάσεις που υπάρχουν σε όλων τη ζωή. Ακόμη και τα δυσάρεστα συναισθήματα και οι επώδυνες εμπειρίες μπορεί να είναι κερδοφόρες για την εξέλιξη του παιδιού… έτσι κι αλλιώς η ζωή μπροστά του δεν θα είναι πάντα ανώδυνη.
- να μην ξεχνούν τη φυσιολογική για την ηλικία του αδυναμία να διαχειριστεί τη συμπεριφορά κάποιου ή τη δική του, τα συναισθήματά του, τις σκέψεις του.
- να λειτουργούν με Ενσυναίσθηση…
«αισθάνομαι όσα αισθάνεσαι, έχεις δίκιο, κατανοώ την δυσκολία σου, σε ευχαριστώ που το μοιράστηκες μαζί μου, θα είμαι εδώ για σένα κάθε φορά με χρειάζεσαι»
- να μην βιάζονται να τιμωρήσουν την εκάστοτε εκδηλωμένη συμπεριφορά, αλλά να ανακαλύψουν το παγιδευμένο συναίσθημα ή ανάγκη που αυτή καθρεπτίζει.
- να ικανοποιούν την ανάγκη τους για μια σταθερή σχέση εμπιστοσύνης, με τουλάχιστον ένα αγαπημένο του πρόσωπο που θα το προσέξει, θα το ακούσει, θα το κατανοήσει, θα το νιώσει και θα προσπαθεί εμπράκτως να παραμένει συγχρονισμένος και να καλύπτει τις συναισθηματικές του ανάγκες!
Μην ξεχνάτε…! Η αγκαλιά είναι αυτή που τις περισσότερες φορές έχει την δύναμη να καλύψει όλες τις παραπάνω ανεκτίμητες αξίες και παράλληλα να το ανακουφίσει και να μπορέσει να συνεχίσει.
Ας προσπαθήσουμε λοιπόν όλοι οι ενήλικες να συνδεθούμε με την μοναδικότητα του κάθε παιδιού, να αγκαλιάσουμε τις συναισθηματικές του ανάγκες, να εμπιστευτούμε τις ικανότητες του και να το συνοδεύσουμε στις δυσκολίες της ζωής!